Afgelopen zondag mocht ik weer. Samen met twee van mijn zonen trokken we naar Amsterdam. We zijn trouwe bezoekers van het Brainwash festival. Eens per jaar met elkaar een inspirerende wind door de kop laten gaan doet goed. Vorig jaar kon het niet maar nu mocht het weer. In een dag wel vier Amsterdamse theaters (her-)bezocht dat is zeker genieten. De Balie, Paradiso, Theater Bellevue en de Melkweg zijn door ons allen al eens bezocht. Maar nu in één programma ondergebracht. Het voorgeschotelde programma bevat zoveel inspirerende presentaties dat we voor onszelf maar een tijdlijn hebben opgesteld. Begonnen met een verhaal van Paul Verhaege over “de eenzame mens”. Deze zojuist gepensioneerde klinisch psychotherapeut maakte een mooie filosofisch getinte analyse over autonomie en verbondenheid. En daarmee zette hij een krachtige basis voor het verdere verloop van onze dag. Ja we hebben het daarna nog vaker gehad over de gevolgen van het neo-liberalisme.
Onze volgende bijeenkomst bracht ons bij een introductie door de Engelse journalist/econoom Grace Blakeley Die het thema “Corporate Welfare” aansneed. Zelden ontmoet je iemand die zulke complexe onderwerpen zo welbespraakt en eenvoudig en doordringend weet over te brengen. Zij stelt dat grote bedrijven zodanig complex zijn (of althans zich als zodanig voordoen) dat het transparant besturen ervan niet mogelijk is. In haar visie moet die macht afgebroken worden. Publieke dienstverlening is gebaat bij een goede democratische aansturing. Dat het liberalisme dat heeft afgebroken onder de noemer; het is veel te complex voor leken om dat te beïnvloeden, en wij dat vervolgens nog toestaan ook, dat merken we nu. Volgens haar is dat goed te zien bij de vervolgmaatregelen genomen tijdens corona. De kapitaalkrachtige bedrijven die in de problemen gekomen zijn door Corona zijn veelal met staatssteun overeind gehouden. Maar, een groot deel van die staatssteun is vervolgens doorgesluisd naar de aandeelhouders terwijl de werkers financieel gekort zijn of zelfs ontslagen zijn. Daar moet je iets fundamenteels tegen doen. In haar ogen roept dat op een decentralisering en mede daardoor een democratisering van het beleid van deze bedrijven. Zij acht het onmogelijk dat dergelijke door autocratie geleide bedrijven (Amazon, Tesla, Meta) die nu als motor van een toekomstige economische ontwikkeling gelden in staat zijn ons allen een goede toekomst te realiseren. Immers door hun beleid neemt de ongelijkheid alleen maar toe. En zo ontstaat de grootste bedreiging voor een vreedzame mondiale ontwikkeling. Haar boodschap werd gevolgd door een betoog van de Nederlandse jurist Sander Schimmelpennink. Positief verrast als hij als liberaal was door het betoog van de socialiste Blakeley vervolgde hij op het thema ongelijkheid. Hij vulde dat aan door te wijzen op de ongelijkheid tussen arm en rijk. Als tegenmaatregel deed hij een beroep op het belastingsysteem. Want waarom wordt inkomen verkregen door werk, door dividend of door overerving verschillend belast? Het eerste wel, het tweede en derde niet of nauwelijks. Zo maak je de verschillen alleen maar groter.
Hun gezamenlijke conclusie is dat die ongelijkheid gestopt moet worden. De ene doet dat door als econoom en schrijver het bevorderen van een andere aansturing van de economie, de andere door als publicist programmamaker de ongelijkheid te etaleren.
Het vervolg wordt gegeven door Steven Pinker. Deze taalkundige en psycholoog houdt een verhaal over het gebrek aan rationaliteit in ons denken en handelen. Volgens hem zijn we te zeer geneigd om iedere gebeurtenis te zien als een bedreiging waartegen direct opgetreden dient te worden. Die reactie komt overheersend vanuit de emoties van het moment. Het ontbreekt daarbij vaak aan een rationele afweging. Veel van het overheidsbeleid wordt ingegeven door die korte termijn bias. Zeker daar waar het de bedreiging van onze persoonlijke veiligheid betreft. Een tweetal extreme voorbeelden. Het was voor de Amerikanen betrekkelijk eenvoudig om na 9/11 een enorme oorlogsmachinerie op gang te brengen met verstrekkende gevolgen. Het is nog de vraag of dat een wezenlijke bijdrage geleverd heeft aan de veiligheid. Aan de andere kant kost het zeer veel moeite om zoiets als het dragen van een helm bij het bromfietsen voor elkaar te krijgen, terwijl de beschikbare statistische informatie zeer duidelijk is over de preventieve waarde ervan. Voorbeelden van dat verschil in redeneren zien we helaas te over in het Nederlandse politieke bestuur van nu. In zijn bijdrage ging hij ook nog in op de mate waarin de aard van het bericht invloed heeft op onze reactie. Negatief nieuws geeft vaker aanzet tot (denken over) verandering dan positief nieuws.
Na een korte stop door naar de volgende bijdragen in het kader van de door Human gemaakte selectie van bijdragen die in kort bestek worden gepresenteerd. Het eerste is van Majorie Challenger. Haar stelling is dat mensen, op een nogal onverklaarbare manier en door ondoorgrondelijke processen hebben besloten dat we losgekoppeld zijn of kunnen zijn van de natuurlijke wereld. Het gevolg is dat onze relatie met andere levende wezens op de planeet uit de hand loopt en destructief is. Voor mij als bioloog een zeer herkenbaar verhaal. Niet voor niets herinner ik mijn omgeving er wel eens aan dat wij een sociaal dier zijn, en blijven. (Overigens, het hangt een beetje van mijn omgeving af met welke indringendheid ik dat vervolgens doe) Wanneer ons eigen gedrag dierlijke trekken vertoont (b.v. agressie) vinden we dat goed als het ons economisch verder brengt. Maar het sociale/collectieve karakter van het meeste dierengedrag laten we volgens haar wat al te gemakkelijk buiten beschouwing.
Ann Pettiflor vervolgde met een korte bijdrage over the green new deal. Om de benodigde klimaatdoelen te halen is het nodig om iets drastisch te doen. Dat inzicht ontwikkelde ze als econoom na de bancaire crisis van 2008. Ze maakt daarbij de vergelijking met de new deal van Theodoor Roosevelt van na de tweede wereldoorlog. Hij haalde toen de zeggenschap weg bij het financiële systeem van de banken en bracht het weer onder politieke controle. Iets dergelijks moeten we volgens haar nu ook doen om de klimaatdoelen te halen. Door aan te sturen op de innovatiekracht organiseren we de bedrijvigheid die niet alleen zorgt voor werkgelegenheid maar ook voor de financiering van de noodzakelijke klimaatambitie. Dat sluit toch werkelijk mooi aan bij het verhaal van Grace Blakeley eerder vanmiddag. Nu maar hopen dat de wereld het gebrek aan actie na de bankencrisis van 2008 niet herhaald en dat de green new deal een wezenlijke bijdrage gaat leveren aan de klimaatadaptatie. Het kan nog; nee het moet nu!
Abdelkader Benali vervolgde met een mooi verhaal over de “banaan” of de “platano”.
Een verhaal over de meerstemmigheid. Oftewel hoe geven we elkaar de ruimte om onszelf te zijn. Hij beschrijft dat mooi aan de hand van de ervaringen van een jongetje dat voor het eerst naar school gaat en geconfronteerd wordt met een andere wereld. Het ontwikkelen van begrip voor die andere wereld is lastig zeker als de culturele verschillen zo groot zijn als het geval is van een Perzisch jongetje in Nederland. Maar is dat niet evenzeer lastig als we dat culturele verschil niet zo duimendik erboven zien drijven. Zijn pleidooi is gericht op het behoud van meerstemmigheid. Dat is voor een samenleving van cruciaal belang.
Ons laatste verhaal bracht ons bij de wereld van de moderne digitale media. Of moet ik gelijk zeggen de wereld van de communicatie van de onderbuikgevoelens. In een mooi gesprek van Floortje Smith met Jonathan Haidt kwam eerst het onderwerp intuïtie aan bod. Uit experimenten met tweelingen kwam naar voren dat iemands gedachtengoed voor een belangrijk gedeelte wordt bepaald door zijn genetische komaf (nature), en niet door zijn omgeving (nurture) Dat hoeft niet zo erg te zijn maar het kan toch zeer vervelende bijkomstige effecten hebben. Zo typeert hij rechtse mensen als behoudend vanwege het feit dat ze zijn niet echt de neiging hebben om door te vragen naar het hoe en waarom. Voor hen geldt vaak: Je zegt het dus het is zoo. Linkse mensen zijn veranderingsgezinder en hebben de neiging om wel meer vraagtekens te plaatsen naar het hoe en waarom (kan het ook anders? Wat is de achterliggende reden?) Dat in deze gepolariseerde samenleving dat nogal wat gevolgen heeft moge duidelijk zijn. Het gesprek krijgt een wending naar het gebruik van Facebook. Het effect van regulering lijkt zeer beperkt te zijn. Facebook besteed veel geld aan het signaleren van geweldsvolle video’s om deze vervolgens te blokkeren. Maar dat blijkt in de praktijk weinig effect te hebben. Een kleine verandering in het algoritme blijkt vele malen krachtiger te zijn en is veel eenvoudiger. Maar helaas Mark Zuckerberg is alleen uit op groei en derhalve worden geen veranderingen in het algoritme aangebracht. Toch zouden neutrale ingrepen in het gebruik van sociale media een behoorlijk effect kunnen hebben in het bestrijden van de extreme polarisatie die deze instrumenten oproepen. Een voorstel voor een simpele ingreep tot slot. Niets is eenvoudiger dan een schunnig bericht te “liken”. En als dat een aantal keer na elkaar gebeurd is de verspreiding enorm. En als de inhoud dan ook nog als waar aangenomen werd is het kwaad geschied. Een effectieve suggestie zou kunnen zijn voorkom het gedachteloos retweeten of liken. Als daarvoor nodig is dat een extra handeling gebeurd (bv eerst via knippen en plakken er een eigen bijdrage van maken) dan is gelijk heel veel gewonnen. De bezinning kan dan net op tijd toegeslagen hebben.
Zo, dat was me een aangename zondag. Met daarin veel aangrijpingspunten om de huidige wereld een beetje beter te mogen begrijpen. En daaruit ook een eigen handelingsperpectief te kunnen halen. We gaan nu de week in van de klimaatgesprekken te Glasgow. Gaat het lukken om daar het benodigde tandje bij te schakelen. De rapporten zijn alarmerend genoeg. Maar de weerzin om echt tot handelen te komen ook. Voor mij houdt dat in dat ik in ieder geval mee ga doen aan de klimaatmars a.s. zaterdag. Tenminste als dat in het kader van de coronamaatregelen nog kan.
kanttekening bij mijn dag 